حجاب و عقده‌های روانی

یکی از ایرادهایی که بر حجاب گرفته‏اند اینست که ایجاد حریم میان زن و مرد بر اشتیاقها و التهابها می‏افزاید و طبق اصل « الانسان حریص علی ما منع منه »  حرص و ولع نسبت به اعمال جنسی را در زن و مرد بیشتر می‏کند  به علاوه ، سرکوب کردن غرائز موجب انواع اختلالهای روانی و بیماریهای‏ روحی می‏گردد. درروانشناسی جدید و مخصوصا در مکتب روانکاوی فروید روی محرومیتها و ناکامیها بسیار تکیه شده است . فروید می‏گوید: ناکامیها معلول قیود اجتماعی است و پیشنهاد می‏کند که تا ممکن است باید غریزه را آزاد گذاشت‏ تا ناکامی وعوارض ناشی از آن پیش نیاید. برتراند راسل در جواب این سؤال که : « آیا شما عقیده دارید انتشار موضوعهای‏ منافی عفت علاقه مردم را به آنها زیاد نمی‏کند ؟ » جواب می‏دهد: «علاقه مردم نسبت بدانها نقصان می‏یابد .فرض کنید چاپ و انتشار کارت پستال‏های منافی عفت مجاز و آزاد گردد . اگر چنین چیزی بشود این‏ اوراق برای مدت یک سال یا دو سال مورد استقبال واقع شده سپس مردم از آن خسته می‏شوند و دیگر کسی حتی به آنها نگاه هم نخواهد کرد »

پاسخ این ایراد اینست که درست است که ناکامی ، بالخصوص ناکامی جنسی‏ ، عوارض وخیم و ناگواری دارد و مبارزه با اقتضاء غرائز در حدودی که مورد نیاز طبیعت است غلط است ، ولی برداشتن قیود اجتماعی مشکل را حل نمی‏کند بلکه بر آن می‏افزاید.  در مورد غریزه جنسی وبرخی غرائز دیگر ، برداشتن قیود ، عشق به مفهوم‏ واقعی را می‏میراند ولی طبیعت را هرزه و بی‏بند و بار می‏کند. در این مورد هر چه عرضه بیشتر گردد هوس و میل به تنوع افزایش می‏یابد. اینکه راسل می‏گوید: « اگر پخش عکسهای منافی عفت مجاز بشود پس از مدتی مردم خسته خواهند شد و نگاه نخواهند کرد » درباره یک عکس‏ بالخصوص و یک نوع بی عفتی بالخصوص صادق است ، ولی در مورد مطلق بی‏ عفتی‏هاصادق نیست یعنی از یک نوع خاص بی عفتی خستگی پیدا می‏شود ولی نه‏ بدین معنی که تمایل به عفاف جانشین آن شود بلکه بدین معنی که آتش و عطش روحی زبانه می‏کشد و نوعی دیگر را تقاضا می‏کند. این تقاضاها هرگز تمام شدنی نیست. خود راسل در کتاب زناشوئی و اخلاق اعتراف می‏کند که عطش روحی در مسائل‏ جنسی غیر از حرارت جسمی است. آنچه با ارضاء تسکین می‏یابد حرارت جسمی‏ است نه عطش روحی .

بدین نکته باید توجه کرد که آزادی در مسائل جنسی سبب شعله‏ور شدن‏ شهوات به صورت حرص و آزمی‏گردد، از نوع حرص و آزهائی که در صاحبان‏ حرمسراهای رومی و ایرانی و عرب سراغ داریم. ولی ممنوعیت وحریم ، نیروی عشق و تغزل و تخیل را به صورت یک احساس عالی و رقیق و لطیف و انسانی تحریک می‏کند و رشد می‏دهد و تنها در این هنگام است که مبدأ و منشأ خلق هنرها و ابداعها و فلسفه‏ها می‏گردد، میان آنچه عشق نامیده می‏شود و به قول ابن سینا " عشق عفیف " ، و آنچه به صورت هوس و حرص وآزو حس تملک در می‏آید - با اینکه هر دو روحی و پایان ناپذیر است - تفاوت بسیار است . عشق ، عمیق و متمرکز کننده نیروها و یگانه پرست است واما هوس ، سطحی و پخش کننده نیرو و متمایل به تنوع و هرزه صفت است.

حاجتهای طبیعی بر دو قسم است : یک نوع حاجتهای محدود و سطحی است ، مثل خوردن ، خوابیدن.  در این نوع از حاجتها همینکه ظرفیت غریزه اشباع و حاجت جسمانی مرتفع گردد، رغبت انسان هم از بین می‏رود وحتی ممکن است‏ به تنفر و انزجار مبدل گردد. ولی یک نوع دیگر از نیازهای طبیعی ، عمیق‏ و دریا صفت وهیجان پذیر است مانند پول پرستی و جاه‏طلبی.  غریزه جنسی دارای دو جنبه است. از نظرحرارت جسمی ازنوع اول است‏ ولی از نظر تمایل روحی دو جنس به یکدیگر چنین نیست. برای روشن شدن ،مقایسه‏ای به عمل می‏آوریم:

هر جامعه‏ای از لحاظ خوراک یک مقدار معین تقاضا دارد . یعنی اگر کشوری‏ مثلا بیست میلیون جمعیت داشته باشد مصرف خوراکی آنها معین است که کمتر از آن نباید باشد و زیادتر هم اگر باشد نمی‏توانند مصرف کنند ، فرضا اگر گندم زیاد داشته باشند به دریا می‏ریزند . درباره این جامعه اگر بپرسیم‏ مصرف خوراک آن در سال چقدر است ؟ جواب ، مقدار مشخصی خواهد بود.  ولی‏ اگر درباره یک جامعه بپرسیم که از نظر علاقه افراد به پول چقدر احتیاج به‏ ثروت هست ؟ یعنی چقدر پول لازم دارد تا حس پول پرستی همه افراد آن را اشباع کند به طوری که اگر باز هم بخواهیم به آنها پول بدهیم بگویند دیگر سیر شده‏ایم،میل نداریم و نمی‏توانیم بگیریم ؟ جواب اینست که این‏ خواست حدی نخواهد داشت. جاه‏طلبی بشر هم از همین قبیل است، ظرفیت بشر ازنظر جاه‏طلبی پایان‏ ناپذیر است. هر فردی هر مقام اجتماعی و هر پست عالی را که به دست‏ آورد باز هم طالب مقام بالاتر است، و اساسا هر جا که پای حس تملک به‏ میان بیاید از پایان پذیری خبری نیست .

غریزه جنسی دو جنبه دارد : جنبه جسمانی و جنبه روحی . از جنبه جسمی‏ محدود است . از این نظریک زن یا دو زن برای اشباع مرد کافی است ، ولی‏ از نظر تنوع طلبی و عطش روحی‏ای که در این ناحیه ممکن است به وجود آید شکل دیگری دارد.

حالت روحی مربوط به این موضوع دو نوع است : یکی‏ آن است که به اصطلاح « عشق » نامیده می‏شود این نوع از عطش همیشه جنبه‏ فردی و شخصی دارد یعنی به موضوع خاص و شخص خاص تعلق می‏گیرد و رابطه او را با غیر او قطع می‏کند . این نوع از عطش درزمینه محدودیتها و محرومیتها به وجود می‏آید. 

نوعی دیگر عطش روحی آن است که به صورت حرص و آزدرمی‏آید که از شؤون حس تملک است و یا آمیخته‏ای است از دو غریزه پایان ناپذیر: شهوت جنسی و حس تملک ، آن همان است که در صاحبان حرمسراهای قدیم و در اغلب پولداران و غیر پولداران عصر ماوجوددارد . این نوع از عطش تمایل‏ به تنوع دارد. از یکی سیر می‏شود و متوجه دیگری می‏گردد. در عین اینکه‏ دهها نفر در اختیار دارد در بند دهها نفر دیگر است و همین نوع از عطش‏ است که در زمینه بی‏بند و باری‏ها ومعاشرتهای به اصطلاح آزاد به وجود می‏آید . این نوع از عطش است که هوس نامیده می‏شود. همانطور که درگذشته گفتیم : عشق ، عمیق و متمرکز کننده نیروها و تقویت کننده نیروی تخیل و یگانه‏پرست است ، و اما هوس ، سطحی و پخش‏ کننده نیروها و متمایل به تنوع و تفنن و هرزه صفت است.  این نوع از عطش که هوس نامیده می‏شود ارضاء شدنی نیست.  اگر مردی در این مجرا بیفتد ، فرضا حرمسرائی نظیر حرمسرای هارون الرشید و خسرو پرویز داشته باشد پر از زیبا رویان که سالی یک بار به هر یک نوبت نرسد ، باز اگر بشنود که در اقصی نقاط جهان یک زیباروی دیگر هست ، طالب آن‏ خواهد شد . نمی‏گوید بس است دیگر سیر شده‏ام.

در اینگونه حالات سیر کردن و ارضاء از راه فراوانی ، امکان ندارد و اگر کسی بخواهد از این راه وارد شود درست مثل آن است که بخواهد آتش را باهیزم سیر کند.  به طور کلی در طبیعت انسانی از نظر خواسته‏های روحی ، محدودیت در کار نیست . انسان روحا طالب بی نهایت آفریده شده است . وقتی هم که‏ خواسته‏های روحی درمسیر مادیات قرار گرفت به هیچ حدی متوقف نمی‏شود ، رسیدن به هر مرحله‏ای میل و طلب مرحله دیگررادر او به وجود می‏آورد.

  اشتباه کرده‏اند کسانی که طغیان نفس اماره و احساسات شهوانی را تنها معلول محرومیتها و عقده‏های ناشی از محرومیتها دانسته‏اند. همانطور که‏ محرومیتها سبب طغیان و شعله‏ورشدن شهوات می‏گردد ، پیروی و اطاعت و تسلیم مطلق نیز سبب طغیان و شعله‏ور شدن آتش شهوات می‏گردد . امثال‏ فروید آن طرف سکه را خوانده‏اند و از این طرف سکه غافل مانده‏اند.  ناصحان و عارفان ما کاملا بدین نکته پی برده بودند . در ادبیات فارسی و عربی زیاد بدین نکته اشاره شده است.سعدی می‏گوید:

                                    مراد هر که برآری مطیع امر تو گشت      خلاف نفس که فرمان دهد چو یافت‏ مراد

 اشتباه فروید و امثال او در اینست که پنداشته‏اند تنها راه آرام کردن‏ غرائز ، ارضاء و اشباع بی حد و حصر آنها است . اینها فقط متوجه‏ محدودیتها و ممنوعیتها و عواقب سوء آنها شده‏اند و مدعی هستند که قید و ممنوعیت ، غریزه را عاصی و منحرف و سرکش و نا آرام می‏سازد  طرحشان‏ اینست که برای ایجاد آرامش این غریزه ، باید به آن آزادی مطلق داد آن‏ هم بدین معنی که به زنان اجازه هرجلوه‏گری و به مرد اجازه هر تماسی داده شود.  اینها چون یک طرف قضیه را خوانده‏اند توجه نکرده‏اندکه همانطور که‏ محدودیت و ممنوعیت ، غریزه را سرکوب و تولید عقده می‏کند، رها کردن و تسلیم شدن و در معرض تحریکات و تهییجات در آوردن آنرا دیوانه می‏سازد، و چون این امکان وجود ندارد که هرخواسته‏ای برای هر فردی برآورده شود ، بلکه امکان ندارد همه خواسته‏های بی پایان یک فرد برآورده شود غریزه بدتر سرکوب می‏شود و عقده روحی به وجود می‏آید .

به عقیده ما برای آرامش غریزه دو چیز لازم است : یکی ارضاء غریزه در حد حاجت طبیعی ، و دیگر جلوگیری از تهییج و تحریک آن. اینکه اجتماع به وسائل مختلف سمعی و بصری و لمسی موجبات هیجان غریزه‏ را فراهم کند و آنگاه بخواهد با ارضاء ،غریزه دیوانه شده را آرام کند میسر نخواهد شد. هرگز بدین وسیله نمی‏توان آرامش و رضایت ایجاد کرد ، بلکه بر اضطراب و تلاطم و نارضائی غریزه با هزاران عوارض روانی و جنایات ناشی از آن ، افزوده می‏شود .

اما اینکه می‏گویند : الانسان حریص علی ما منع منه، مطلب صحیحی است ولی‏ نیازمند به توضیح است . انسان به چیزی حرص می‏ورزد که هم از آن ممنوع‏ شود و هم به سوی آن تحریک شود، به اصطلاح تمنای چیزی را در وجود شخصی‏ بیدار کنند و آنگاه او را ممنوع سازند . اما اگر امری اصلا عرضه نشود یا کمتر عرضه شود، حرص و ولع هم نسبت بدان کمتر خواهد بود . فروید که طرفدار سرسخت آزادی غریزه جنسی بود ، خود متوجه شد که خطا رفته است، لذا پیشنهاد کرد که باید آن را از راه خاص خودش به مسیر دیگری منحرف کرد و به مسائل علمی و هنری نظیر نقاشی و غیره منعطف ساخت‏ و به اصطلاح طرفدار تصعید شد . زیرا تجربه و آمار نشان داده بود که با برداشتن قیود اجتماعی ، بیماریها و عوارض روانی ناشی از غریزه جنسی‏ بیشتر شده است . من نمی‏دانم آقای فروید که طرفدار تصعید است از چه راه‏ آنرا پیشنهاد می‏کند . آیا جز از طریق محدود کردن است؟

 در گذشته افراد بی‏خبر ، به دانشجویان بی‌خبرتر از خود می‏گفتند انحراف‏ جنسی ، یعنی هم جنس بازی ، فقط در میان شرقیها رائج است و علتش هم دسترسی نداشتن به زن بر اثرقیود زیاد و حجاب است. اما طولی نکشید که معلوم شد رواج این عمل زشت در میان‏ اروپائیها صد درجه بیشتر از شرقیها است.

ما انکار نمی‏کنیم که دسترسی نداشتن به زن موجب انحراف می‏شودو باید شرائط ازدواج قانونی را سهل کرد، ولی بدون شک آن مقدار که تبرج و خودنمائی زن در اجتماع و معاشرتهای آزاد سبب انحراف جنسی می‏شود به‏ مراتب بیشتر از آن است که محرومیت و دست نارسی سبب می‏گردد .اگر در مشرق زمین محرومیتها باعث انحراف جنسی و همجنس بازی شده است، در اروپا شهوترانی‌های زیاد باعث این انحراف گشته است .در شرق هم ، محرومین آن قدر سبب رواج انحراف جنسی نبودند که صاحبان‏ حرمسراها بودند ، و به اصطلاح اعراب ، این انحراف از « بلاط » ملوک و سلاطین آغاز شده است .

شهید مطهری ،مسئله حجاب، افزایش التهابها